آزمایش CA 125
در تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مانند سرطان تخمدان، آزمایش‌هایی مثل CA 125 نقش مهمی دارند. این تست خونی، میزان مارکر توموری CA 125 را در بدن اندازه‌گیری می‌کند و به پزشک در بررسی شرایطی مثل اندومتریوز، فیبروئیدهای رحم و دیگر اختلالات کمک می‌کند. اما حد نرمال آزمایش CA 125 چقدر است؟ علت بالا یا پایین بودن مقدار CA 125 چیست؟ و بهترین زمان انجام آزمایش CA 125 چه موقع است؟ در این مقاله به همه این موارد با نگاهی علمی و کاربردی پاسخ می‌دهیم.
آزمایش CA 125 چیست؟
آزمایش CA 125 یک آزمایش خون است که میزان پروتئینی به همین نام (CA 125) را در جریان خون اندازه‌گیری می‌کند. این پروتئین عمدتاً توسط سلول‌های پوششی تخمدان تولید می‌شود، اما در برخی شرایط بدنی دیگر نیز ممکن است سطح آن در خون افزایش یا کاهش یابد.
چه عواملی بر سطح CA 125 تأثیر می‌گذارند؟
از جمله عواملی که میتوانند بر سطح ca 125 تاثیر گذار باشند را میتوان موارد زیر دانست:
-
سرطان‌ها: بالا رفتن سطح CA 125 می‌تواند نشانه‌ای از سرطان تخمدان باشد، اما همچنین ممکن است در سرطان‌های دیگر مانند رحم، لوزالمعده، پستان و کولون نیز افزایش یابد.
-
بیماری‌های غیرسرطانی: شرایطی مانند کیست تخمدان، فیبروئید رحم و اندومتریوز میتوانند باعث افزایش غیرسرطانی این پروتئین شوند.
-
ویژگی‌های فردی: عواملی مانند سن، وزن، چرخه قاعدگی و سیگار کشیدن نیز میتوانند در سطح CA 125 تأثیرگذار باشند.
جدول عوامل مؤثر بر سطح CA 125 در خون
| دسته‌بندی عامل | عامل یا شرایط خاص | توضیح اثر بر سطح CA 125 |
|---|---|---|
| سرطان‌ها | – سرطان تخمدان – سرطان رحم – سرطان لوزالمعده – سرطان پستان – سرطان کولون |
این سرطان‌ها میتوانند باعث تولید بیش از حد پروتئین CA 125 شوند. در سرطان تخمدان، افزایش شدید و مشخص است؛ در سایر موارد ممکن است افزایش متوسط باشد. |
| بیماری‌های غیرسرطانی | – اندومتریوز – کیست تخمدان – فیبروئید رحم |
این شرایط خوش‌خیم با التهاب یا تحریک بافت‌های لگنی، میتوانند سطح CA 125 را بالا ببرند. این افزایش معمولاً خفیف‌تر و گذراست. |
| ویژگی‌های فردی و فیزیولوژیک | – سن بالا – سیگار کشیدن – اضافه وزن – چرخه قاعدگی |
نوسانات هورمونی، پاسخ‌های ایمنی و متابولیک، یا التهاب‌های طبیعی بدن (مثلاً در قاعدگی یا در اثر نیکوتین) ممکن است باعث افزایش موقت یا اندک C |
چرا ممکن است به آزمایش CA 125 نیاز داشته باشم؟
پزشک ممکن است آزمایش CA 125 را به دلایل زیر درخواست کند:
-
غربالگری در افراد پرخطر: برای شناسایی زودهنگام سرطان تخمدان در افرادی که سابقه خانوادگی یا ژنتیکی دارند، ولی علائم مشخصی ندارند. با این حال، استفاده از CA 125 به‌تنهایی برای غربالگری توصیه نمی‌شود.
-
ارزیابی توده تخمدان: در صورت وجود کیست یا توده روی تخمدان، این تست می‌تواند در تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن کمک کند.
-
پایش روند درمان: در بیماران مبتلا به سرطان تخمدان، این تست برای بررسی پاسخ به درمان یا شناسایی عود بیماری استفاده می‌شود.
چگونه برای آزمایش CA 125 آماده شویم؟
برای انجام آزمایش CA 125 نیازی به آمادگی خاصی مانند ناشتایی نیست. تنها کاری که باید انجام دهید این است که در زمان تعیین‌شده به آزمایشگاه مراجعه کنید تا نمونه خون از شما گرفته شود. بهتر است برای سهولت در خونگیری، لباسی با آستین کوتاه یا آستین گشاد بپوشید تا تکنسین بتواند به‌راحتی به رگ بازوی شما دسترسی داشته باشد. همچنین پیشنهاد می‌شود قبل از مراجعه، از مصرف داروهایی که بر انعقاد خون تأثیر می‌گذارند با پزشک خود مشورت کنید.
در زمان خونگیری آزمایشCA 125 چه اتفاقی می‌افتد؟
شاید به علت نام خاص این آزمایش فکر کنید که ، پروسه خاصی برای گرفتن این آزمایش باید طی شود .در این صورت خوب است بدانیگ که برای این آزمایش و هنگام خونگیری این اتفاق ها میافتند:
-
یک سوزن کوچک وارد رگ بازوی شما می‌شود و مقدار کمی خون گرفته می‌شود. این کار فقط چند دقیقه زمان می‌برد.
-
نمونه خون به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا سطح CA 125 اندازه‌گیری شود.
-
معمولاً نتیجه آزمایش CA 125 طی 1 تا 3 روز کاری آماده می‌شود. البته این بازه زمانی بسته به امکانات آزمایشگاه، حجم نمونه‌ها و نوع همکاری با مراکز درمانی ممکن است کمی بیشتر طول بکشد. اگر آزمایش در مراکز دولتی یا در ایام تعطیلات انجام شده باشد، دریافت پاسخ ممکن است تا ۵ روز کاری نیز به تأخیر بیفتد.
برای اطلاع دقیق از زمان تحویل نتیجه، بهتر است در هنگام مراجعه به آزمایشگاه، زمان تقریبی آماده شدن جواب را از پذیرش یا پرسنل فنی سوال کنید. همچنین بسیاری از مراکز، نتیجه آزمایش را به‌صورت آنلاین از طریق سامانه آزمایشگاه یا پیامک در اختیار شما قرار می‌دهند.
احتیاطات قبل از انجام آزمایش CA 125:
🔹قبل از حونگیری برای آزمایش CA 125 به تکنسین اطلاع دهید اگر:
-
داروی رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید.
-
دچار مشکل خون‌ریزی هستید.
-
به لاتکس حساسیت دارید.
-
بازوی خاصی برای خونگیری مد نظر دارید.
در بیشتر موارد، تنها کمی درد خفیف یا کبودی موقت در محل تزریق حس می‌شود.
حد نرمال آزمایش CA 125 چقدر است؟
محدوده طبیعی آزمایش CA 125 معمولاً کمتر از ۳۵ واحد در هر میلی‌لیتر (U/mL) در نظر گرفته می‌شود. به این معنا که اگر مقدار این مارکر کمتر از این عدد باشد، معمولاً نگران‌کننده نیست.
با این حال، باید توجه داشت که این عدد یک “حد مرجع کلی” است و ممکن است در افراد مختلف بسته به شرایط فیزیولوژیکی مانند سن، وضعیت هورمونی، یا وجود بیماری‌های خوش‌خیم کمی متفاوت باشد.
به‌ویژه در زنان یائسه، بالا بودن CA 125 حتی کمی بالاتر از ۳۵ می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده تلقی شود، چرا که احتمال بروز بیماری‌های جدی‌تر مانند سرطان تخمدان در این گروه سنی بیشتر است. در مقابل، در زنان جوان، افزایش خفیف CA 125 ممکن است ناشی از دلایلی مانند قاعدگی، اندومتریوز یا کیست‌های تخمدانی خوش‌خیم باشد و لزوماً به معنی وجود بیماری بدخیم نیست.
بنابراین، تفسیر دقیق این عدد باید حتماً توسط پزشک و با در نظر گرفتن سایر آزمایش‌ها، علائم بالینی و سابقه پزشکی فرد انجام شود.
علت بالا بودن آزمایش CA 125 چیست؟
دلایل بالا بودن سطح CA 125 شامل موارد زیر است:
1. سرطان‌های تخمدان، رحم، لوزالمعده یا پستان
این نوع سرطان‌ها میتوانند باعث شوند بدن پروتئین CA 125 را بیشتر از حد معمول تولید کند. در بسیاری از موارد، مقدار بالای CA 125 یکی از نشانه‌هایی است که پزشکان برای تشخیص یا پیگیری این سرطان‌ها به آن توجه می‌کنند. به‌ویژه در سرطان تخمدان، افزایش CA 125 بسیار شایع است.
2. اندومتریوز
در بیماری اندومتریوز، بافت‌هایی که شبیه پوشش داخلی رحم هستند، به‌جای اینکه فقط داخل رحم باشند، در قسمت‌های دیگر بدن مثل تخمدان یا لگن رشد می‌کنند. این رشد غیرعادی باعث التهاب می‌شود و می‌تواند سطح CA 125 را بالا ببرد. البته این افزایش معمولاً خفیف‌تر از سرطان است.
3. کیست تخمدان
کیست‌های تخمدانی، کیسه‌هایی پر از مایع هستند که روی تخمدان ایجاد می‌شوند. بیشتر کیست‌ها بی‌خطرند، اما گاهی اوقات باعث تحریک یا التهاب در بافت‌های اطراف می‌شوند، که همین موضوع می‌تواند مقدار CA 125 را کمی بالا ببرد.
4. فیبروئید رحم
فیبروئیدها توده‌هایی غیرسرطانی هستند که در عضله رحم رشد می‌کنند. این توده‌ها ممکن است با ایجاد التهاب یا فشار در ناحیه لگن، باعث افزایش خفیف CA 125 شوند. فیبروئیدها در سنین باروری شایع‌اند و معمولاً نگران‌کننده نیستند.
5. قاعدگی فعال
در طول دوران قاعدگی، به‌طور طبیعی التهاب خفیفی در بدن ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث شود که سطح CA 125 کمی بیشتر از حد معمول شود. به همین دلیل توصیه می‌شود آزمایش CA 125 خارج از دوران قاعدگی انجام شود تا نتایج دقیق‌تری به‌دست آید.
6. التهاب لگنی (PID)
التهاب لگن یک عفونت باکتریایی است که ممکن است در رحم، تخمدان یا لوله‌های فالوپ ایجاد شود. این عفونت باعث التهاب شدید می‌شود و در نتیجه می‌تواند مقدار CA 125 را بالا ببرد. درمان به‌موقع این بیماری با آنتی‌بیوتیک اهمیت زیادی دارد.
7. سیروز یا نارسایی کبد
کبد نقش مهمی در پاکسازی مواد زائد و پروتئین‌های اضافه دارد. زمانی که کبد آسیب ببیند (مثل سیروز یا نارسایی)، ممکن است نتواند CA 125 را به‌درستی پاک کند و در نتیجه سطح آن در خون افزایش یابد. این افزایش به‌دلیل بیماری کبدی است، نه لزوماً بیماری‌های زنانه.
بهترین زمان برای آزمایش CA 125 چه موقع است؟
پیشنهاد می‌شود این تست خارج از دوره قاعدگی انجام شود، زیرا نوسانات هورمونی در این زمان ممکن است باعث بالا رفتن کاذب سطح CA 125 شوند. در زنانی که یائسه هستند یا سیکل منظم ندارند، زمان انجام تست اهمیت کمتری دارد.
«سطح CA 125 در زنان پیش‌یائسه در زمان قاعدگی به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از میانه سیکل قاعدگی است. این یافته نشان می‌دهد که اندازه‌گیری این مارکر در دوران قاعدگی ممکن است احتمال تشخیص مثبت را افزایش دهد، حتی در غیاب بیماری‌های بدخیم.»
— منبع: PMC10699238
پایین بودن آزمایش CA 125 نشانه چیست؟
سطح پایین یا طبیعی CA 125 معمولاً به‌معنای نبود بیماری فعال در ناحیه لگن است. همچنین در بیماران تحت درمان سرطان، کاهش تدریجی سطح این مارکر نشانه پاسخ مثبت به درمان و کنترل بیماری است.
آزمایش CA 125 و اندومتریوز
اندومتریوز یکی از بیماری‌های خوش‌خیم ولی مزمن زنان است که در آن سلول‌های مشابه بافت رحم خارج از رحم رشد می‌کنند. این بیماری می‌تواند منجر به افزایش خفیف تا متوسط در سطح CA 125 شود، مخصوصاً در موارد شدید. اما از آنجا که این افزایش اختصاصی نیست، CA 125 تنها به‌عنوان ابزار کمکی در تشخیص استفاده می‌شود.
نتایج آزمایش CA 125 چه معنایی دارند؟
همان طور که گفته شد نتایج آزمایش معمولاً ظرف چند روز آماده می‌شود. اگر سطح CA 125 بالا باشد، پزشک شما ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:
-
تجویز آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی ترانس‌واژینال یا MRI
-
بررسی وجود توده یا التهاب در ناحیه لگن
-
در صورت لزوم، نمونه‌برداری یا آزمایش‌های تخصصی دیگر
در صورتی که علت بیماری مشخص شود، پزشک با همکاری شما برنامه درمانی مناسبی تنظیم خواهد کرد.
داروها و عوامل مداخله‌گر در نتایج آزمایش CA 125
تفسیر دقیق نتیجه آزمایش CA 125 تنها زمانی ممکن است که تمامی عوامل مؤثر و مداخله‌گر در نظر گرفته شوند. برخی شرایط فیزیولوژیکی، مصرف دخانیات و حتی اقدامات درمانی اخیر میتوانند باعث افزایش کاذب یا موقتی سطح CA 125 شوند:
▪ بارداری و قاعدگی
در سه‌ماهه اول بارداری و همچنین در دوران قاعدگی طبیعی، ممکن است سطح CA 125 به‌طور جزئی افزایش یابد. این افزایش معمولاً نگران‌کننده نیست و به‌دلیل تغییرات طبیعی هورمونی و التهاب خفیف در بدن رخ می‌دهد.
▪ جراحی‌های شکم و لگن
در بیمارانی که به‌تازگی جراحی شکم یا لگن انجام داده‌اند، سطح CA 125 ممکن است تا سه هفته پس از عمل به‌صورت گذرا افزایش داشته باشد. این افزایش ناشی از تحریک صفاق و التهابات ناشی از فرایند جراحی است.
▪ سیگار کشیدن
مصرف دخانیات به‌ویژه سیگار، یکی از عوامل افزایش کاذب سطح CA 125 در خون است. نیکوتین می‌تواند موجب تحریک سیستم ایمنی و التهاب‌های پنهان شود که سطح این مارکر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین توصیه می‌شود پیش از انجام آزمایش، از کشیدن سیگار پرهیز شود یا آن را به اطلاع پزشک رساند.
▪ بیماری‌های صفاقی خوش‌خیم
برخی بیماری‌های غیرسرطانی که صفاق را درگیر می‌کنند مانند اندومتریوز یا سیروز کبدی نیز میتوانند سطح CA 125 را کمی افزایش دهند. این افزایش معمولاً خفیف است اما در تفسیر نتایج اهمیت دارد و ممکن است باعث نتیجه مثبت کاذب شود.
جمع‌بندی نهایی
آزمایش CA 125 ابزاری مهم برای پایش برخی بیماری‌های زنان است، به‌ویژه در تشخیص و پیگیری سرطان تخمدان و اندومتریوز. با این حال، تفسیر نتایج این تست باید با احتیاط انجام شود و تنها در کنار سایر یافته‌های بالینی و تصویربرداری‌ها قابل اتکا خواهد بود.همچنین در برخی موارد، برای تکمیل ارزیابی، ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش CA 19-9 را نیز توصیه کند تا تصویر دقیق‌تری از وضعیت بیمار به دست آید.
منابع این مقاله :
1.uptodate /Patient education: CA 125 test (The Basics)/Topic 147360 Version 1.0
دیدگاهتان را بنویسید