آموزش به بیمار: بیوپسی مغز استخوان – راهنمای کامل و گام‌به‌گام

بیوپسی مغز استخوان چیست و چرا انجام می‌شود؟

بیوپسی مغز استخوان یا آزمایش مغز و استخوان یک روش مهم و دقیق برای بررسی عملکرد سیستم خون‌ساز بدن است. در این روش، پزشک با برداشتن نمونه‌ای از بافت مغز استخوان، وضعیت سلول‌های خونی را از نزدیک بررسی می‌کند. مغز استخوان بافت نرم و زنده‌ای است که در مرکز استخوان‌های بزرگ مانند لگن، دنده‌ها و جناق سینه قرار دارد. این بافت، کارخانه‌ی تولید گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌هاست. اگر این کارخانه به درستی کار نکند، بدن دچار مشکلاتی مانند کم‌خونی، عفونت‌های مکرر یا خون‌ریزی‌های طولانی خواهد شد.

پزشک برای تشخیص یا بررسی بیشتر یک بیماری، ممکن است بیوپسی را پیشنهاد دهد. در این روش با استفاده از سوزنی باریک و مخصوص، نمونه‌ای کوچک از مایع یا بافت جامد مغز استخوان برداشته می‌شود. این نمونه در آزمایشگاه بررسی شده و اطلاعات ارزشمندی درباره نوع، تعداد و وضعیت سلول‌های خونی ارائه می‌دهد.

بیوپسی مغز استخوان یا آزمایش مغز و استخوان در شرایط مختلفی انجام می‌شود، از جمله:

• بررسی علت نتایج غیرطبیعی آزمایش خون (مثلاً کم‌خونی شدید، کاهش یا افزایش گلبول‌های سفید، یا کمبود پلاکت)
• تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان خون (لوسمی)، لنفوم، میلوفیبروز یا آنمی آپلاستیک
• پیگیری تأثیر دارو یا درمان در بیمارانی که تحت درمان بیماری‌های خونی یا سرطانی هستند
• پیدا کردن علت تب‌هایی که طولانی شده و منشاء مشخصی ندارند
• ارزیابی مغز استخوان قبل از اهدای آن به دیگران

بیوپسی مغز استخوان معمولاً از استخوان لگن (در ناحیه باسن) گرفته می‌شود. این ناحیه به دلیل دسترسی آسان و وجود مغز استخوان فراوان، انتخاب مناسبی برای نمونه‌گیری است.

آمادگی‌های لازم پیش از بیوپسی مغز استخوان

برای انجام بیوپسی مغز استخوان، نیاز به آمادگی خاصی نیست، اما پزشک پیش از انجام آن، اطلاعات دقیقی درباره وضعیت سلامتی شما جمع‌آوری می‌کند. این اطلاعات به او کمک می‌کند تا بیوپسی را با ایمنی بیشتری انجام دهد و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری کند.

در جلسه قبل از بیوپسی، پزشک یا پرستار از شما می‌پرسد:

• چه داروهایی مصرف می‌کنید؟ (شامل داروهای تجویزی، بدون نسخه، مکمل‌ها و گیاهی)
• آیا به دارویی حساسیت دارید؟
• سابقه بیماری‌هایی مثل مشکلات خونی، بیماری قلبی یا کلیوی دارید یا نه؟
• آیا سابقه خون‌ریزی زیاد در گذشته داشته‌اید؟
• آیا باردار هستید یا ممکن است باشید؟

تغذیه و دارو قبل از عمل

اگر برای شما داروی آرام‌بخش در نظر گرفته شده باشد، باید چند ساعت قبل از انجام آزمایش مغز و استخوان ناشتا باشید. همچنین ممکن است پزشک به شما بگوید برخی داروها را موقتاً قطع کنید. به‌خصوص داروهایی مثل آسپیرین، وارفارین، ایبوپروفن یا ناپروکسن که ریسک خون‌ریزی را بالا می‌برند. این داروها باید حداقل ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از عمل قطع شوند (با نظر پزشک).

اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید که قطع آن خطر دارد، پزشک ممکن است به شما راهکار جایگزین بدهد یا بیوپسی را به زمان دیگری موکول کند.

مراحل انجام بیوپسی مغز استخوان

بیوپسی مغز استخوان معمولاً در بخش سرپایی بیمارستان، درمانگاه یا مطب پزشک انجام می‌شود و نیازی به بستری شدن ندارد. کل فرآیند بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.

مراحلی که باید برای نمونه برداری مغز استخوان باید طی کنید. در روز بیوپسی:

1. روی تخت دراز می‌کشید، معمولاً به پهلو یا روی شکم.
2. پزشک ناحیه نمونه‌گیری (معمولاً پشت استخوان لگن) را ضدعفونی می‌کند.
3. یک داروی بی‌حسی موضعی به پوست تزریق می‌شود تا درد به حداقل برسد.
4. سوزن مخصوصی از طریق پوست وارد استخوان می‌شود.
5. ابتدا مایع مغز استخوان کشیده می‌شود (آسپیراسیون).
6. سپس با استفاده از یک سوزن دیگر، یک قطعه کوچک از بافت جامد مغز استخوان گرفته می‌شود (بیوپسی).
7. پس از پایان کار، سوزن خارج شده و محل نمونه‌گیری پانسمان می‌شود.

بیمار ممکن است هنگام کشیدن مایع مغز استخوان، احساس فشار یا درد لحظه‌ای تجربه کند. این درد موقتی است و معمولاً پس از چند ثانیه کاهش می‌یابد.

بعد از بیوپسی یا نمونه برداری مغز استخوان، معمولاً چند دقیقه دراز کشیدن کافی است تا از قطع خون‌ریزی اطمینان حاصل شود. پزشک یا پرستار پانسمان تمیز روی محل نمونه‌گیری قرار می‌دهد. گاهی اوقات ممکن است برای مدتی از پانسمان فشاری استفاده شود.

مراقبت‌های بعد از عمل:

• تا ۲۴ ساعت محل بیوپسی را خشک نگه دارید و پانسمان را برندارید.
• از فعالیت‌های سنگین بدنی، ورزش یا بلند کردن اجسام خودداری کنید.
• در صورت احساس درد، از داروهایی مثل استامینوفن استفاده کنید.
• از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن پرهیز کنید.
• لباس راحت و آزاد بپوشید تا به محل نمونه‌گیری فشار وارد نشود.

در اغلب موارد، فرد می‌تواند بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت به فعالیت‌های عادی خود برگردد. فقط باید محل بیوپسی را تا بهبود کامل به‌خوبی مراقبت کند.

خطرات وعوارض نمونه برداری از مغز استخوان

بیوپسی مغز استخوان یکی از روش‌های نسبتاً ایمن پزشکی است، اما مانند هر عمل دیگری، احتمال بروز عوارض وجود دارد:

• درد در محل نمونه‌گیری که ممکن است یک تا چند روز طول بکشد
• کبودی یا تورم خفیف در ناحیه نمونه‌برداری
• خون‌ریزی کم از محل
• عفونت (اگر مراقبت مناسب انجام نشود)
• در موارد نادر، احتمال شکستن سوزن

این عوارض معمولاً خفیف و قابل کنترل هستند و با استراحت و رعایت نکات بهداشتی بهبود می‌یابند. در صورتی که درد بیش از حد، خون‌ریزی شدید یا تب داشتید، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید؟

در صورتی که پس از بیوپسی هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، با پزشک تماس بگیرید:

• ادامه یا شروع مجدد خون‌ریزی از محل نمونه‌گیری
• درد شدید یا طولانی‌مدت که با مسکن بهبود نمی‌یابد
• تورم زیاد، قرمزی یا گرم شدن ناحیه
• خروج ترشح یا چرک از محل بیوپسی
• بروز تب یا لرز

پزشک می‌تواند با بررسی علائم، در صورت نیاز درمان لازم را شروع کند.

سوالات متداول در رابطه با نمونه برداری مغز و استخوان

آیا بیوپسی درد دارد؟

به دلیل استفاده از بی‌حسی موضعی، درد در حین بیوپسی بسیار کم است. بعضی بیماران فقط احساس فشار یا کشش دارند. ممکن است هنگام آسپیراسیون کمی درد کوتاه‌مدت حس شود.

بیوپسی چقدر زمان می‌برد؟

فرآیند نمونه‌برداری معمولاً بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. کل زمان حضور در مرکز درمانی ممکن است تا ۱ ساعت باشد.

آیا نیاز به بستری شدن دارم؟

خیر. این روش سرپایی است و بعد از پایان کار، اگر حال عمومی شما خوب باشد، می‌توانید به خانه برگردید.

آیا بعد از بیوپسی می‌توانم تنها به خانه برگردم؟

اگر داروی آرام‌بخش نگرفته‌اید و حال عمومی‌تان مناسب است، بله. اما اگر آرام‌بخش دریافت کرده‌اید، باید یک همراه با شما باشد.

نتایج بیوپسی کی آماده می‌شود؟

نتایج بیوپسی معمولاً بین چند روز تا یک هفته آماده می‌شود. پزشک شما در ویزیت بعدی درباره نتایج توضیح می‌دهد.

آزمایش مغز استخوان برای چه بیماری است؟

آزمایش مغز استخوان برای تشخیص و ارزیابی بیماری‌ها و شرایط مختلفی انجام می‌شود، از جمله: کم‌خونی: بررسی علل کم‌خونی‌هایی که دلیل مشخصی ندارند. اختلالات تولید سلول‌های خونی: مانند لکوپنی (کاهش گلبول‌های سفید)، لکوسیتوز (افزایش گلبول‌های سفید)، ترومبوسیتوپنی (کاهش پلاکت‌ها)، ترومبوسیتوز (افزایش پلاکت‌ها)، پان‌سیتوپنی (کاهش همه سلول‌های خونی) و پلی‌سیتمی (افزایش گلبول‌های قرمز). سرطان‌های خون و مغز استخوان: مانند لوسمی، لنفوم و مولتیپل میلوما. سرطان‌های متاستاتیک: بررسی گسترش سرطان‌های سایر نواحی بدن به مغز استخوان. اختلالات ذخیره آهن: مانند هموکروماتوز، که با تجمع بیش‌ازحد آهن در بدن همراه است. عفونت‌ها و تب با منشأ نامشخص: در مواردی که تب بدون دلیل مشخص وجود دارد و نیاز به بررسی دقیق‌تر است. این آزمایش اطلاعات دقیقی درباره وضعیت مغز استخوان و سلول‌های خونی فراهم می‌کند و به پزشکان در تشخیص و پایش این بیماری‌ها کمک می‌کند.

.